H κατοχύρωση εφευρέσεων λογισμικού (software) με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (πατέντα) είναι ένα θέμα αμφιλεγόμενο και οι σχετικές συζητήσεις εξακολουθούν εδώ και δεκαετίες. Ωστόσο, ένα πιό επίκαιρο αλλά και πιό αμφιλεγόμενο θέμα έχει ανακύψει πρόσφατα: η κατοχύρωση εφευρέσεων τεχνητής νοημοσύνης (artificial intelligence). Η συζήτηση αφορά τόσο το θέμα αρχής (θα έπρεπε να κατοχυρώνονται τέτοιες εφευρέσεις;) αλλά έχει και μία πρωτόγνωρη και ενδιαφέρουσα προέκταση: τι συμβαίνει με εφευρέσεις που έχουν γίνει από τα ίδια τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση; Ως τώρα, ο εφευρέτης ήταν πάντα ένα φυσικό πρόσωπο. Μήπως θα έπρεπε τα γραφεία κατοχύρωσης να αποδέχονται στο εξής αιτήσεις για διπλώματα ευρεσιτεχνίας, όπου ως εφευρέτης δηλώνεται ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης;
Ιδιαίτερα η ενασχόληση με τη δεύτερη ερώτηση αποτελεί για τους νομικούς αλλά και γενικά για τους επαγγελματίες που ασχολούνται με το ζήτημα, μία πρόκληση χωρίς προηγούμενο. Το ερώτημα αυτό θα μπορούσε να το αντιληφθεί κανείς σαν ένα παιχνιδότοπο για διανοητικές ασκήσεις. Και όχι χωρίς λόγο: πρόσφατα ένας πανεπιστημιακός ερευνητής αποφάσισε να κάνει την πρόκληση πολύ πιό συγκεκριμένη και κατέθεσε σε περισσότερα από ένα γραφεία κατοχύρωσης αιτήσεις για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, δηλώνοντας ως εφευρέτη ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης (υπόθεση DABUS).
Ακόμα και αν η κίνηση αυτή ήταν απλά μία απόπειρα να αναδειχτούν τα όρια του συστήματος κατοχύρωσης, μας δίνει την ευκαιρία να ασχοληθούμε με μία σειρά διαδεδομένων αλλά εσφαλμένων αντιλήψεων σχετικά με την κατοχύρωση εφευρέσεων λογισμικού και τεχνητής νοημοσύνης, και να αποκαταστήσουμε την αλήθεια.
Εσφαλμένη αντίληψη υπ’ αριθμ. 1: τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών μπορούν να προστατευτούν μόνο με copyright (συγγραφικά δικαιώματα)
Αυτό πράγματι ισχύει για τον κώδικα ενός προγράμματος, όπως αυτός είναι γραμμένος σε μία γλώσσα προγραμματισμού, αλλά δεν ισχύει απόλυτα. Το copyright προστατεύει τον κώδικα από την αντιγραφή, αλλά δεν προστατεύει τη λειτουργία του λογισμικού. Συνεπώς χρειαζόμαστε έναν άλλο τρόπο για να προστατέψουμε τη λειτουργία. Για το λόγο αυτό, ακόμη και στην περίπτωση που μία εφεύρεση έχει υλοποιηθεί αποκλειστικά με λογισμικό, θα μπορούσε να κατοχυρωθεί, για να προστατευτεί η λειτουργία, αν βεβαίως πληρούνται και οι υπόλοιπες προϋποθέσεις που προβλέπει ο νόμος. Σε γενικές γραμμές, στην Ευρώπη ισχύουν τρεις προϋποθέσεις: η εφεύρεση πρέπει να λύνει ένα τεχνικό πρόβλημα (δηλ. όχι ένα πρόβλημα καθαρά επιχειρηματικό, μαθηματικό, γνωστικό και τα συναφή), να μην είναι προφανής όταν συγκριθεί με οτιδήποτε έχει προδημοσιευτεί κατά την ημερομηνία κατάθεσης, και να έχει πλήρως αποκαλυφθεί σε βαθμό που ένας τεχνικός στον αντίστοιχο τεχνικό τομέα να μπορεί να την υλοποιήσει.
Στις ΗΠΑ ο νόμος, πάντα μιλώντας γενικά, απαιτεί για να κατοχυρωθεί μία εφεύρεση να λύνει ένα πρακτικό πρόβλημα, να μην είναι προφανής όταν συγκριθεί με οτιδήποτε έχει προδημοσιευτεί κατά την ημερομηνία κατάθεσης, και να έχει πλήρως αποκαλυφθεί σε βαθμό που ένας τεχνικός στον αντίστοιχο τεχνικό τομέα να μπορεί να την υλοποιήσει.
Στις υπόλοιπες χώρες οι νόμοι προβλέπουν παρόμοιες προϋποθέσεις. Με λίγα λόγια λοιπόν, μη διστάσετε να καταθέσετε αίτηση για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ακόμη και αν η εφεύρεσή σας έχει πραγματοποιηθεί αποκλειστικά με λογισμικό. Αλλά παράλληλα, μην αποκαλύψετε την εφεύρεσή σας πριν καταθέσετε την αίτηση για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, και μην παραλείψετε να ζητήσετε τη συμπαράσταση ενός δικηγόρου και ενδεχομένως ενός τεχνικού συμβούλου ειδικευμένου στο αντικείμενο.
Εσφαλμένη αντίληψη υπ’ αριθμ. 2: η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να κάνει τους υπολογιστές έξυπνους
Δεν έχουμε ούτε καν πλησιάσει στο σημείο αυτό. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς τι είναι εκείνο που κάνει τους ανθρώπους να δείχνουν νοημοσύνη. Η ικανότητα να προσαρμόζονται σε νέες καταστάσεις, να βρίσκουν λύσεις σε πρακτικά προβλήματα, η φαντασία, η δημιουργικότητα κλπ. Υπάρχουν τα συστατικά αυτά στην τεχνητή νοημοσύνη; Προς το παρόν η απάντηση είναι όχι. Είναι γεγονός ότι σε συγκεκριμένα, πολύ περιορισμένα προβλήματα, που απαιτούν ευφυία, οι υπολογιστές ξεπερνούν τους ανθρώπους. Αλλά είναι τελείως υπερβολικό να πούμε ότι οι υπολογιστές διαθέτουν νοημοσύνη. Ίσως κάποτε ένας υπολογιστής να διαθέτει την ικανότητα να καταθέσει μόνος του μία αίτηση για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για μία δική του επινόηση, ή να ιδρύσει ένα πολιτικό κόμμα. Αλλά μέχρι τότε, παραφράζοντας τη ρήση του Αλέξανδρου Δουμά, “αναζητήσατε τον άνθρωπο” πίσω από τον υπολογιστή.
Εσφαλμένη αντίληψη υπ’ αριθμ. 3: τα γραφεία κατοχύρωσης σύντομα θα χορηγούν διπλώματα ευρεσιτεχνίας σε συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που θα έχουν εφεύρει δικές τους εφευρέσεις
Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης ξεχωρίζουν από τα κλασσικά υπολογιστικά συστήματα διότι βασίζονται σε ένα νέο υπολογιστικό παράδειγμα. Τα κλασσικά υπολογιστικά συστήματα απαιτούν ανάλυση του προβλήματος από τον προγραμματιστή, και επινόηση ενός αλγορίθμου που λύνει το πρόβλημα. Σε αντιδιαστολή με τα συστήματα αυτά, η τεχνητή νοημοσύνη στηρίζεται στην ανάλυση μεγάλου αριθμού δεδομένων, στην ανακάλυψη κάποιων κανόνων, προτύπων ή δομών που ενυπάρχουν στα δεδομένα, και στην ανάδειξη αυτών των κανονικοτήτων με τη βοήθεια τεράστιας υπολογιστικής ισχύος και πολύπλοκων αλγορίθμων. Επομένως, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης να ανακαλύψει κανονικότητες στα δεδομένα οι οποίες ούτε ήταν στο στόχαστρο του δημιουργού του συστήματος ούτε και θα μπορούσαν να έχουν προβλεφθεί. Με άλλα λόγια, είναι πιθανό ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, με τα αποτελέσματα που θα παρουσιάσει, να εκπλήξει τον δημιουργό του κατά ένα απρόβλεπτο τρόπο. Αλλά αυτό ακριβώς δεν είναι η ουσία της εφεύρεσης; Και γιατί να είναι θεμιτό ο άνθρωπος να σφετεριστεί την εφεύρεση του υπολογιστή; Μήπως θα έπρεπε στην περίπτωση αυτή να δηλωθεί ως εφευρέτης το ίδιο το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης;
Όσο και αν σας φαίνεται παράξενο, κάποια από τα μεγάλα γραφεία κατοχύρωσης, και συγκεκριμένα το Ευρωπαϊκό, το Αμερικανικό, το Βρετανικό και το Αυστραλιανό έχουν ήδη ασχοληθεί με το ζήτημα. Στα γραφεία αυτά ένας πανεπιστημιακός ερευνητής κατέθεσε αιτήσεις για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας δηλώνοντας ως εφευρέτη ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης με την επωνυμία DABUS. Ωστόσο, και τα τέσσερα γραφεία απέρριψαν τις αιτήσεις με την αιτιολογία ότι οι νόμοι τους απαιτούσαν ο εφευρέτης να είναι ένα φυσικό πρόσωπο. Αντιθέτως, το αντίστοιχο γραφείο της Νοτίου Αφρικής επέτρεψε την αίτηση, δεχόμενο ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης ως εφευρέτη. Κάποια δικαστήρια ακόμη ασχολούνται με την υπόθεση αυτή.
Μπορούμε με απόλυτη βεβαιότητα να πούμε ότι οι νόμοι για την κατοχύρωση εφευρέσεων αντιμετωπίζουν ήδη προκλήσεις από τις εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη, και θα αντιμετωπίσουν ακόμη μεγαλύτερες προκλήσεις στο άμεσο μέλλον. Ο λόγος γίνεται για την 4η βιομηχανική επανάσταση, αλλά στην αντίληψή μου βρισκόμαστε στα πρόθυρα μίας κοινωνικής επανάστασης. Δεν είναι μόνο τα γραφεία κατοχύρωσης που ασχολούνται με την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και κυβερνητικοί οργανισμοί, εθνικοί και διεθνείς, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η βιομηχανία, οι ακαδημαϊκοί, οι επαγγελματίες του χώρου, ομάδες πρωτοβουλίας κλπ. Η τεχνητή νοημοσύνη μας φέρνει αντιμέτωπους με προκλήσεις και βάζει σε αμφισβήτηση συστήματα αξιών και προτεραιοτήτων που ίσχυαν για δεκαετίες ή και αιώνες. Ίσως ούτε που φανταζόμαστε τις αλλαγές που μας περιμένουν. Καλά θα κάνουμε να είμαστε σε εγρήγορση.
JAN STUDIO